Bảo Tồn Di Sản Kiến Trúc Thời Pháp Thuộc

Trải qua hơn một thế kỷ tồn tại, những công trình kiến trúc Pháp thuộc tại Việt Nam vẫn đứng vững như chứng nhân lịch sử, nhưng hành trình bảo tồn chúng đang đối mặt với nhiều thách thức chồng chất. Từ những biệt thự cổ ở Hà Nội đến các tòa nhà hành chính tại Sài Gòn xưa, mỗi viên gạch đều mang trong mình câu chuyện về sự giao thoa văn hóa Đông-Tây, đồng thời phản ánh những xung đột trong công tác gìn giữ di sản.

Thực trạng hiện nay cho thấy khoảng 60% công trình Pháp thuộc được xếp hạng di tích đang xuống cấp nghiêm trọng. Tại phố Tràng Tiền (Hà Nội), dãy nhà màu vàng đặc trưng từng là niềm tự hào kiến trúc nay bị che khuất bởi hệ thống dây điện chằng chịt, trong khi mặt tiền nhiều tòa nhà bong tróc vữa do tác động của ô nhiễm không khí. Ở TP.HCM, tòa nhà Bưu điện Trung tâm dù được tu bổ định kỳ vẫn đối mặt với nguy cơ lún nền do quy hoạch đô thị thiếu đồng bộ.

Nguyên nhân sâu xa nằm ở sự thiếu hụt cơ chế phối hợp giữa các bên liên quan. Trong khi cơ quan quản lý văn hóa đề cao giá trị lịch sử, chủ đầu tư lại ưu tiên lợi ích thương mại. Điển hình là tranh cãi quanh việc cải tạo Nhà hát Lớn Hải Phòng - nơi đề xuất xây thêm 3 tầng hầm đã vấp phải phản đối từ giới chuyên môn. Mâu thuẫn này khiến nhiều dự án bảo tồn rơi vào bế tắc, kéo dài hàng thập kỷ.

Kinh phí là rào cản khác không kém phần nan giải. Ước tính mỗi công trình cần ít nhất 20-50 tỷ đồng cho đợt trùng tu lớn, số tiền mà ngân sách nhà nước khó lòng đáp ứng đầy đủ. Mô hình xã hội hóa từng được kỳ vọng qua các dự án như Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng lại vấp phải rào cản pháp lý phức tạp, khiến nhà đầu tư e ngại.

Tuy nhiên, vẫn có những tín hiệu tích cực đáng ghi nhận. Dự án phục chế Tòa án Nhân dân TP.HCM năm 2022 đã chứng minh hiệu quả của công nghệ scan 3D trong việc tái tạo chi tiết kiến trúc. Ở Huế, chương trình đào tạo thợ chuyên về vật liệu xây dựng cổ thu hút được lớp nghệ nhân trẻ. Đặc biệt, sự tham gia của cộng đồng qua các nhóm thiện nguyện ghi chép tư liệu đang giúp bổ sung nguồn dữ liệu quý giá.

Giải pháp căn cơ đòi hỏi sự kết hợp đa chiều. Về mặt chính sách, cần xây dựng tiêu chuẩn bảo tồn riêng cho nhóm di sản thuộc địa, đồng thời đẩy mạnh cơ chế đối tác công-tư. Trong kỹ thuật, việc ứng dụng vật liệu sinh thái thay thế vữa truyền thống có thể giảm 30% chi phí bảo dưỡng. Quan trọng hơn cả là nâng cao nhận thức thông qua các tour di sản kết hợp công nghệ thực tế ảo, biến di tích thành không gian sống động thay vì những "xác ướp" bằng gạch.

Nhìn về tương lai, câu chuyện bảo tồn kiến trúc Pháp thuộc không đơn thuần là gìn giữ quá khứ, mà còn là bài toán về bản sắc đô thị trong xu thế toàn cầu hóa. Mỗi quyết định hôm nay sẽ định hình diện mạo văn hóa cho thế hệ mai sau, đòi hỏi sự cân bằng tinh tế giữa truyền thống và hiện đại, giữa ký ức và sự phát triển.