Khám Phá Văn Hóa Chăm Pa Trên Những Con Đường Cổ

Nằm ẩn mình dưới những tán rừng nhiệt đới và dấu tích thời gian, hệ thống đường cổ Chăm Pa không chỉ là tuyến giao thông xưa mà còn là "bảo tàng sống" lưu giữ tinh hoa văn hóa của vương quốc hùng mạnh một thời. Hành trình đi bộ khám phá những con đường này mang đến trải nghiệm độc đáo, nơi mỗi bước chân đều chạm vào lịch sử.

Hành trình xuyên thế kỷ
Từ thế kỷ thứ 2 đến thế kỷ 15, người Chăm đã xây dựng mạng lưới đường nối liền các trung tâm tôn giáo và thương mại từ Quảng Bình đến Bình Thuận. Khác với những lối mòn tự nhiên, nhiều đoạn đường được lát đá sa thạch với kỹ thuật ghép mộng tinh xảo, chống chịu được mưa gió suốt hàng nghìn năm. Đặc biệt tại khu vực Phú Yên, các nhà khảo cổ phát hiện dấu tích đường cổ rộng tới 4m, hai bên có hệ thống rãnh thoát nước bằng gốm – minh chứng cho trình độ quy hoạch đáng kinh ngạc.

Những "trạm dừng chân" văn hóa
Dọc tuyến đường, du khách sẽ bắt gặp các cụm tháp Chăm cổ kính như Poklong Garai (Ninh Thuận) hay Hòa Lai (Bình Thuận). Điểm thú vị là những công trình này thường được đặt ở vị trí địa hình cao, kết hợp hài hòa giữa kiến trúc và cảnh quan. Tại làng Mỹ Nghiệp (Ninh Thuận), nghệ nhân dệt thổ cẩm vẫn sử dụng hoa văn hình linga-yoni – biểu tượng tâm linh đặc trưng của người Chăm, in dấu trên từng sản phẩm.

Bí ẩn dưới lòng đất
Cuộc khai quật năm 2022 tại Bình Định đã làm xuất lộ lớp đường cổ nằm sâu 1.7m dưới mặt đất, phát lộ hàng trăm hiện vật gồm đồ gốm sứ Trung Hoa, đồ trang sức bằng vàng và cả xương động vật hiến tế. Điều này chứng tỏ con đường không đơn thuần phục vụ di chuyển mà còn là hành trình tâm linh, nơi các đoàn hành hương dừng lại làm lễ cầu an trước khi tiếp tục hành trình.

Trải nghiệm đa giác quan
Buổi sáng sớm là thời điểm lý tưởng để bắt đầu chuyến đi bộ. Mùi hương trầm thoảng qua từng ngôi làng, tiếng chuông chùa Chăm vang vọng hòa cùng tiếng gió xào xạc qua những rặng dương xỉ cổ thụ. Tại khu vực gần đèo Cù Mông, du khách có thể quan sát kỹ thuật "đọc đá" của người Chăm – cách họ lựa chọn và xử lý đá sa thạch dựa trên màu sắc và vân đá để đảm bảo độ bền vững cho công trình.

Lời khuyên từ chuyên gia
Giáo sư Lê Đình Phụng (Viện Khảo cổ học) khuyến cáo nên sử dụng giày đế mềm khi di chuyển trên các đoạn đường lát đá để tránh làm tổn hại di tích. Những người đam mê nhiếp ảnh nên mang theo kính lọc phân cực để chụp được chi tiết hoa văn chạm khắc dưới ánh nắng chói chang. Đặc biệt, việc tham gia cùng hướng dẫn viên địa phương không chỉ đảm bảo an toàn mà còn giúp giải mã những câu chuyện ẩn sau từng phiến đá.

Hệ thống đường cổ Chăm Pa đang được đề xuất công nhận là Di sản Thế giới dưới dạng "tuyến đường văn hóa". Hành trình đi bộ khám phá không đơn thuần là hoạt động du lịch mà còn là cuộc đối thoại liên thế hệ, nơi quá khứ và hiện tại giao thoa qua từng bước chân im lặng trên nền đá cổ.